مافی ژن لەسەر مێردەكەی(*)
خوای گەورە دەفەرموێ:
[وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ] البقرة:228.
واتە: ئافرەتان حەق و مافیان هەیە كەوا چۆن لەسەریانە مافەكانی پیاو بەجێ بهێنن بەڵام بە چاكە، پیاوانیش پلەیەكیان بەسەر ئافرەتانەوە هەیە ئەوەش بە هۆی نەفەقەدان و كۆشش كردنیان.
هەروەهـا دەفـەرمـوێ: [و وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْراً كَثِيراً] النساء:19
واتە: لەگەڵ ژنەكانتان بەچاكی گوزەران بكەن و هەڵس و كەوتیان لەگەڵ دا بكەن.(**) كاتێكیش شتێكتان لێ بینی كە بە دڵتان نەبو چاوپۆشی لێ بكەن بەو ئومێدەی ئەوەی كە زۆر شت هەیە مرۆڤ پێی ناخۆشە بەڵام خوای گەورە بە هۆیەوە خێرێكی زۆر دەنێتەوە.
((قال رجل من الصحابة: يا رسول الله! ما حق زوجة أحدنا عليه؟ قال: أن تطعمها إذا طعمت، وتكسوها إذا اكتسيت ولا تضرب الوجه، ولا تقبح ولا تهجر إلا في البيت)). رواه أحمد في المسند و أبو داود (حديث حسن). واتە: پیاوێك لە هاوەڵەكانی پێغەمبەر گوتی: ئەی پێغەمبەری خوا مافی خێزانی هەر یەكێكمان بەسەر ئێمەوە چىیە؟
پێغەمبەرصلى الله عليه وسلم فەرموی: مافەكە ئەوەیە كە خواردنی بدەیتێ و جل و بەرگی بۆ بكەی و نابێ لە دەم و چاوی بدەی [***] و نابێ قسەی ناشیرینی پێ بڵێی و تەنانەت لەسەر جێگاى خەوتن پشتى تێ مەكە و جێگەت مەگۆڕە و نەچیە ژورێكى تر بخەوى.
پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم دفەرموێ: ((المقسطون يوم القيامة على منابر من نور على يمين الرحمن (وكلتا يديه يمين) الذين يعدلون في حكمهم وأهليهم وماولوا)). رواه مسلم و غيره.
واتە: دادگەران لە ڕۆژى قیامەتدا لەسەر چەند چرایەكن لە لاى دەستەڕاستى خوا (هەردو دەستى خوا ڕاستەیە) جا ئەو كەسانە ئەوانەن كە لە فەرمانڕەوایی و خێزانیان و ئەوەى دەكەوێتە بەر دەستیان دادگەرى دەكەن.
ئیبن عەباس گوتویەتى: ((إني أحب أن أتزين للمرأة كما أحب أن تتزين لي)).. واتە: پێم خۆشە خۆم بۆ ژنەكەم جوان بكەم و بڕازێنمەوە و هەروەها پێم خۆشە خۆی بۆم جوان بكا و بڕازێنێتەوە.
(زانایان دەڵێن: چۆن پێویستە پیاو پارە بۆ خێزانەكەی خەرج بكا و جل و بەرگی بۆ بكات، بە هەمان شێوە لە سەری پێویستە بە باشی لەگەڵ ژنەكەی جوت ببێ و بە باشی هەڵس و كەوتی لەگەڵ دا بكات: بە چاكى جوتبون و ماف دان بەم جوتبونە بە كۆڵەگەی گوزەران باشی و هەڵس و كەوت چاكی لەگەڵ خێزان دادەنرێ!
خوای گەورەش فەرمانی كردوە كە دەبێ پیاو لەگەڵ ژنەكەی بە باشی ژیان بباتە سەر و گوزەرانی لەگەڵ دا بكات و رەفتاری چاكی لەگەڵ دا بكات، جوتبونیش لەم خۆش گوزەرانی و هەڵس و كەوت چاكىیەیە!)
(هەروەها زانایان دەڵێن: پێویستە لەسەر پیاو چۆن پێویستە لەسەری ژنەكەی تێر نان بكات بە هەمان شێوە لەسەریەتی لە كاتی جوتبونى تێر بكات). روضة المحبين باختصار ص124-126.
[وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ] البقرة:228.
واتە: ئافرەتان حەق و مافیان هەیە كەوا چۆن لەسەریانە مافەكانی پیاو بەجێ بهێنن بەڵام بە چاكە، پیاوانیش پلەیەكیان بەسەر ئافرەتانەوە هەیە ئەوەش بە هۆی نەفەقەدان و كۆشش كردنیان.
هەروەهـا دەفـەرمـوێ: [و وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْراً كَثِيراً] النساء:19
واتە: لەگەڵ ژنەكانتان بەچاكی گوزەران بكەن و هەڵس و كەوتیان لەگەڵ دا بكەن.(**) كاتێكیش شتێكتان لێ بینی كە بە دڵتان نەبو چاوپۆشی لێ بكەن بەو ئومێدەی ئەوەی كە زۆر شت هەیە مرۆڤ پێی ناخۆشە بەڵام خوای گەورە بە هۆیەوە خێرێكی زۆر دەنێتەوە.
((قال رجل من الصحابة: يا رسول الله! ما حق زوجة أحدنا عليه؟ قال: أن تطعمها إذا طعمت، وتكسوها إذا اكتسيت ولا تضرب الوجه، ولا تقبح ولا تهجر إلا في البيت)). رواه أحمد في المسند و أبو داود (حديث حسن). واتە: پیاوێك لە هاوەڵەكانی پێغەمبەر گوتی: ئەی پێغەمبەری خوا مافی خێزانی هەر یەكێكمان بەسەر ئێمەوە چىیە؟
پێغەمبەرصلى الله عليه وسلم فەرموی: مافەكە ئەوەیە كە خواردنی بدەیتێ و جل و بەرگی بۆ بكەی و نابێ لە دەم و چاوی بدەی [***] و نابێ قسەی ناشیرینی پێ بڵێی و تەنانەت لەسەر جێگاى خەوتن پشتى تێ مەكە و جێگەت مەگۆڕە و نەچیە ژورێكى تر بخەوى.
پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم دفەرموێ: ((المقسطون يوم القيامة على منابر من نور على يمين الرحمن (وكلتا يديه يمين) الذين يعدلون في حكمهم وأهليهم وماولوا)). رواه مسلم و غيره.
واتە: دادگەران لە ڕۆژى قیامەتدا لەسەر چەند چرایەكن لە لاى دەستەڕاستى خوا (هەردو دەستى خوا ڕاستەیە) جا ئەو كەسانە ئەوانەن كە لە فەرمانڕەوایی و خێزانیان و ئەوەى دەكەوێتە بەر دەستیان دادگەرى دەكەن.
ئیبن عەباس گوتویەتى: ((إني أحب أن أتزين للمرأة كما أحب أن تتزين لي)).. واتە: پێم خۆشە خۆم بۆ ژنەكەم جوان بكەم و بڕازێنمەوە و هەروەها پێم خۆشە خۆی بۆم جوان بكا و بڕازێنێتەوە.
(زانایان دەڵێن: چۆن پێویستە پیاو پارە بۆ خێزانەكەی خەرج بكا و جل و بەرگی بۆ بكات، بە هەمان شێوە لە سەری پێویستە بە باشی لەگەڵ ژنەكەی جوت ببێ و بە باشی هەڵس و كەوتی لەگەڵ دا بكات: بە چاكى جوتبون و ماف دان بەم جوتبونە بە كۆڵەگەی گوزەران باشی و هەڵس و كەوت چاكی لەگەڵ خێزان دادەنرێ!
خوای گەورەش فەرمانی كردوە كە دەبێ پیاو لەگەڵ ژنەكەی بە باشی ژیان بباتە سەر و گوزەرانی لەگەڵ دا بكات و رەفتاری چاكی لەگەڵ دا بكات، جوتبونیش لەم خۆش گوزەرانی و هەڵس و كەوت چاكىیەیە!)
(هەروەها زانایان دەڵێن: پێویستە لەسەر پیاو چۆن پێویستە لەسەری ژنەكەی تێر نان بكات بە هەمان شێوە لەسەریەتی لە كاتی جوتبونى تێر بكات). روضة المحبين باختصار ص124-126.
=======================
(*) لەو كاتەى ئیسلام بە تەواوى مافى ئافرەتى دا، بۆ یەكەم جار لە مێژو كۆمەڵگەى (ماكۆن) كۆبونەوە بۆ توێژینەوە لەوەى ئایا ئافرەت تەنها جەستەیە و گیانى تێدا نیە؟! یان گیانى هەیە؟ ئەوە بو لە دوایىدا بڕیاریاندا كە ئافرەت لە سزاى دۆزەخ ڕزگارى نابێ جگە لە مەریەم، لەو كاتەى نەتەوەكانى ڕۆژئاوا هاتنە ناو نەێڕانیەت، پیاوانى ئایینى ڕوانگەیان سەبارەت بە ئافرەت گۆڕى، ئەوە بو فەرەنسیەكان لە ساڵى 586 ى زایینى (واتە لەسەردەمى پێغەمبەر) كۆنگرەیەكیان گرێدا بۆ لێكۆڵینەوە لەوەى: ئایا ئافرەت ئادەمیزادە یان نا؟ ئەوەبو لە دواییدا بڕیاریاندا ئافرەت ئادەمیزادە تەنها بۆ خزمەتى پیاو بەدیهێنراوە.
شیاوى گوتنە یاساى ئینگلیزى تاساڵى 1805 ڕێى بە پیاو دەدا ژنەكەى بفرۆشێ، نرخەكەشى دیارى كردبو كە شەش بنس (نیو لیرەى سورى) بو، چەند ساڵێك بەر لە ئێستا پیاوێكى ئیتاڵى ژنەكەى بەقیست فرۆشت، جا كە كڕیار قیستەكەى كۆتایى نەدا، مێردى یەكەمى ژنەكە پیاوى كڕیارى كوشت(المرأة بين الفقه والقانون باختصار20-21).
لە كتێبى (الحجاب)ى مەودودى لاپەڕە 25 هاتوە: دیدى باوكەكانى مەسیحى یەكەم ئەوەیە ئافرەت كانگاو سەرچاوەو بنەڕەتى گوناهو تاوانە، بۆ پیاو وەك دەروازەیەكى دۆزەخە، چونكە ئافرەت پاڵنەر و سەرچاوەى گوناهى پیاوە، هەر ئافرەتە سەرچاوەى بەڵاو كارەساتى گشت خەڵكى، لەبەر ئەوەى ئافرەت دەبێ لە جوانى و قەشەنگى شەرم بكەیت چونكە چەكێكى كوشندەیە، پێویستە لەسەرى كەفارەت بەبەردەوامى و بێ پچڕان بدات، چونكە ئەو بۆتە هۆى نەگبەتى و ناخۆشى بۆ خەڵك.
ڕەنگە كەسێك بڵێ: ئێمە چیمان داوەتە ڕابردوى ڕۆژ ئاوایىیەكان؟ خۆ ئێستا وا نین، ئەمڕۆ نرخى ئافرەت دەزانن و مافیان بە تەواوى داوەتێ و پلە و پایەیان بەرزكردۆتەوە و ڕیزیان گرتوە!!
منیش دەڵێم: ڕۆژئاوایى یەكان پاڵیان بە ئافرەتەوە نا بێتە مەیدانى كاركردن تا لەبژێوى دانى ڕزگار ببن، منداڵیان لە چاودێرى و سۆز و خۆشەویستى دایكى بێبەش كرد، لە ئەنجامى ئەوەش نەوەیەكى ڕوخێنەر دروست بو، كە بوە مایەى هەڕەشەى لەناوبردنى شارستانیەتى ڕۆژئاوایى، بەهۆى بڵاوكردنەوەى تاوان و خراپەكارى و نەخۆشى و دەردەدارى، ئافرەت بەهۆى -بەناو- پێدانى مافى خۆى، كرایە هۆ و وەسیلەیەك تا لەسەر شەقام و كۆگاكان و سەماگەو باڕەكان بۆ پیاوان ڕابنوێنرێ و بخرێتە ڕو، لە پێناو بەدەستهێنانى پارەو پول فلیمى بێ ڕەوشتى و لەش فرۆشیان پێ دەركرد.. تا ئەو كاتەش ئافرەتیان ویست كە گەنج بو، بەڵام كە گەنجێتى لەدەست داو جوانى نەما ئینجا فڕێ یان داو كردیانە پێڵاو سڕەوە و پاك كەرەوەى رێگاو ئاودەستەكان، ئایا ئەوە مافى ئافرەتە، یان خیانەت و ناپاكیە ! یەكێ لەو مامۆستا بەڕێزانەى سەردانى ڕۆژئاوایان كردبو بۆى گێراِمەوە كە لە كۆڕێكى ئافرەتاندا دەربارەى مافى ئافرەت لە ئیسلام دا قسەى كردبو كە ئیسلام چ بایەخێكى گەورەى بە ئافرەت داوە، ئافرەتى كردوە بە گەورەى ماڵ و شاژنى خێزان و جڵەوى پەروەردەى پێداوە جا هەندێ لە ئافرتەكان دەستیان كردوە بە گریان و ئاوات خواز بون لە ڕۆژ هەڵات لەناو مسوڵمانان بژیابان و لە دۆزەخى شارستانیەتى رۆژ ئاوا دەرباز بوبان !
(**)ئەم ئایەتە بەڵگەیە بۆ ئەوە كە ئافرەت مافى زۆرى هەیە بەرامبەر بەو مافانەى پیاو بەسەر خێزانى هەیە، جا هەرچەندى مافى پیاو زۆر بێ بەرامبەر بەوەش مافى ژن بەسەر مێردەكەى زۆر دەبێ بەڵام جگە لە پلەدارى (درجة). ڕەنگە یەكێك بڵێ: گەر وایە ئەدى بۆچى لە میرات دا فەزڵى پیاو بەسەر ژن دا دراوە كەوا نێرینە دوبەشى مێیینە دەبات ؟ منیش دەڵێم: ئەم جۆرە بەش بردنە ماناى ئەوە نیە پیاو فەزڵى زۆرترە بەسەر ژن، بەڵكە ئەمە بەرەنجامى ڕۆڵى هەر یەكێكیانە لە ژیاندا، چونكە پیاو كار دەكات و زەحمەت دەكێشێ كەواتە پێویستى بە ماڵ و دارایى هەیە، پیاو ئەركبار (مكلف) كراوە مارەیى بدات بە ژنەكەی و بژێوى بدات و بژێوى دایك و خوشكى بدات گەر هەژار بن، بەڵام ئافرەت وانیە، بۆ هیچ لەمانە ئەركبار نیە و داواى لێنەكراوە، بەڵكە ئافرەت سەرەڕاى میرات وەرگرتن مارەییش وەردەگرێ، ئەو كاتە ماڵەكەى لە ماڵى براكەى زۆرتر دەبێ ! بەر لە ئیسلام ئافرەتى ڕۆژ ئاوایی هەر گیز میراتى نەگرتوە، لە ئینگلتەرا لەسەدەى یازدەم ئافرەت دەفرۆشرا، لە ساڵى 1567 لە نەدوەى نیابى (لاسلندا) بڕیارێك دەرچو نابێ ئافرەت دەسەڵاتى بەسەر هیچ شتێكدا هەبێ، لە ئیسلام دا لەهەندێ حاڵەتدا ئافرەت چەند جارەى پیاو دەبات وەكو لە حاڵەتى پیاوێك بمرێ كچێك و دە كوڕى لەدوا بەجێ بمێنێ، ئا لەوكاتەدا كچەكە نیوە دەبات و هەمو براكانى ترى نیوەكەى تر دەبەن !!
(***)نابێ لە دەم و چاو بدرێ چونكە شوێنى هەستیارە كە گوێ و چاوە و ڕەنگە ببێتە هۆى زیان پێگەیاندنى، هەروەها دەم و چاو شوێنى جوانى و رێزداریە.
(*) لەو كاتەى ئیسلام بە تەواوى مافى ئافرەتى دا، بۆ یەكەم جار لە مێژو كۆمەڵگەى (ماكۆن) كۆبونەوە بۆ توێژینەوە لەوەى ئایا ئافرەت تەنها جەستەیە و گیانى تێدا نیە؟! یان گیانى هەیە؟ ئەوە بو لە دوایىدا بڕیاریاندا كە ئافرەت لە سزاى دۆزەخ ڕزگارى نابێ جگە لە مەریەم، لەو كاتەى نەتەوەكانى ڕۆژئاوا هاتنە ناو نەێڕانیەت، پیاوانى ئایینى ڕوانگەیان سەبارەت بە ئافرەت گۆڕى، ئەوە بو فەرەنسیەكان لە ساڵى 586 ى زایینى (واتە لەسەردەمى پێغەمبەر) كۆنگرەیەكیان گرێدا بۆ لێكۆڵینەوە لەوەى: ئایا ئافرەت ئادەمیزادە یان نا؟ ئەوەبو لە دواییدا بڕیاریاندا ئافرەت ئادەمیزادە تەنها بۆ خزمەتى پیاو بەدیهێنراوە.
شیاوى گوتنە یاساى ئینگلیزى تاساڵى 1805 ڕێى بە پیاو دەدا ژنەكەى بفرۆشێ، نرخەكەشى دیارى كردبو كە شەش بنس (نیو لیرەى سورى) بو، چەند ساڵێك بەر لە ئێستا پیاوێكى ئیتاڵى ژنەكەى بەقیست فرۆشت، جا كە كڕیار قیستەكەى كۆتایى نەدا، مێردى یەكەمى ژنەكە پیاوى كڕیارى كوشت(المرأة بين الفقه والقانون باختصار20-21).
لە كتێبى (الحجاب)ى مەودودى لاپەڕە 25 هاتوە: دیدى باوكەكانى مەسیحى یەكەم ئەوەیە ئافرەت كانگاو سەرچاوەو بنەڕەتى گوناهو تاوانە، بۆ پیاو وەك دەروازەیەكى دۆزەخە، چونكە ئافرەت پاڵنەر و سەرچاوەى گوناهى پیاوە، هەر ئافرەتە سەرچاوەى بەڵاو كارەساتى گشت خەڵكى، لەبەر ئەوەى ئافرەت دەبێ لە جوانى و قەشەنگى شەرم بكەیت چونكە چەكێكى كوشندەیە، پێویستە لەسەرى كەفارەت بەبەردەوامى و بێ پچڕان بدات، چونكە ئەو بۆتە هۆى نەگبەتى و ناخۆشى بۆ خەڵك.
ڕەنگە كەسێك بڵێ: ئێمە چیمان داوەتە ڕابردوى ڕۆژ ئاوایىیەكان؟ خۆ ئێستا وا نین، ئەمڕۆ نرخى ئافرەت دەزانن و مافیان بە تەواوى داوەتێ و پلە و پایەیان بەرزكردۆتەوە و ڕیزیان گرتوە!!
منیش دەڵێم: ڕۆژئاوایى یەكان پاڵیان بە ئافرەتەوە نا بێتە مەیدانى كاركردن تا لەبژێوى دانى ڕزگار ببن، منداڵیان لە چاودێرى و سۆز و خۆشەویستى دایكى بێبەش كرد، لە ئەنجامى ئەوەش نەوەیەكى ڕوخێنەر دروست بو، كە بوە مایەى هەڕەشەى لەناوبردنى شارستانیەتى ڕۆژئاوایى، بەهۆى بڵاوكردنەوەى تاوان و خراپەكارى و نەخۆشى و دەردەدارى، ئافرەت بەهۆى -بەناو- پێدانى مافى خۆى، كرایە هۆ و وەسیلەیەك تا لەسەر شەقام و كۆگاكان و سەماگەو باڕەكان بۆ پیاوان ڕابنوێنرێ و بخرێتە ڕو، لە پێناو بەدەستهێنانى پارەو پول فلیمى بێ ڕەوشتى و لەش فرۆشیان پێ دەركرد.. تا ئەو كاتەش ئافرەتیان ویست كە گەنج بو، بەڵام كە گەنجێتى لەدەست داو جوانى نەما ئینجا فڕێ یان داو كردیانە پێڵاو سڕەوە و پاك كەرەوەى رێگاو ئاودەستەكان، ئایا ئەوە مافى ئافرەتە، یان خیانەت و ناپاكیە ! یەكێ لەو مامۆستا بەڕێزانەى سەردانى ڕۆژئاوایان كردبو بۆى گێراِمەوە كە لە كۆڕێكى ئافرەتاندا دەربارەى مافى ئافرەت لە ئیسلام دا قسەى كردبو كە ئیسلام چ بایەخێكى گەورەى بە ئافرەت داوە، ئافرەتى كردوە بە گەورەى ماڵ و شاژنى خێزان و جڵەوى پەروەردەى پێداوە جا هەندێ لە ئافرتەكان دەستیان كردوە بە گریان و ئاوات خواز بون لە ڕۆژ هەڵات لەناو مسوڵمانان بژیابان و لە دۆزەخى شارستانیەتى رۆژ ئاوا دەرباز بوبان !
(**)ئەم ئایەتە بەڵگەیە بۆ ئەوە كە ئافرەت مافى زۆرى هەیە بەرامبەر بەو مافانەى پیاو بەسەر خێزانى هەیە، جا هەرچەندى مافى پیاو زۆر بێ بەرامبەر بەوەش مافى ژن بەسەر مێردەكەى زۆر دەبێ بەڵام جگە لە پلەدارى (درجة). ڕەنگە یەكێك بڵێ: گەر وایە ئەدى بۆچى لە میرات دا فەزڵى پیاو بەسەر ژن دا دراوە كەوا نێرینە دوبەشى مێیینە دەبات ؟ منیش دەڵێم: ئەم جۆرە بەش بردنە ماناى ئەوە نیە پیاو فەزڵى زۆرترە بەسەر ژن، بەڵكە ئەمە بەرەنجامى ڕۆڵى هەر یەكێكیانە لە ژیاندا، چونكە پیاو كار دەكات و زەحمەت دەكێشێ كەواتە پێویستى بە ماڵ و دارایى هەیە، پیاو ئەركبار (مكلف) كراوە مارەیى بدات بە ژنەكەی و بژێوى بدات و بژێوى دایك و خوشكى بدات گەر هەژار بن، بەڵام ئافرەت وانیە، بۆ هیچ لەمانە ئەركبار نیە و داواى لێنەكراوە، بەڵكە ئافرەت سەرەڕاى میرات وەرگرتن مارەییش وەردەگرێ، ئەو كاتە ماڵەكەى لە ماڵى براكەى زۆرتر دەبێ ! بەر لە ئیسلام ئافرەتى ڕۆژ ئاوایی هەر گیز میراتى نەگرتوە، لە ئینگلتەرا لەسەدەى یازدەم ئافرەت دەفرۆشرا، لە ساڵى 1567 لە نەدوەى نیابى (لاسلندا) بڕیارێك دەرچو نابێ ئافرەت دەسەڵاتى بەسەر هیچ شتێكدا هەبێ، لە ئیسلام دا لەهەندێ حاڵەتدا ئافرەت چەند جارەى پیاو دەبات وەكو لە حاڵەتى پیاوێك بمرێ كچێك و دە كوڕى لەدوا بەجێ بمێنێ، ئا لەوكاتەدا كچەكە نیوە دەبات و هەمو براكانى ترى نیوەكەى تر دەبەن !!
(***)نابێ لە دەم و چاو بدرێ چونكە شوێنى هەستیارە كە گوێ و چاوە و ڕەنگە ببێتە هۆى زیان پێگەیاندنى، هەروەها دەم و چاو شوێنى جوانى و رێزداریە.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق