لەكاتی داخوازی پێویستە كوڕو كچ یەكتری ببینن
ئەبو هورەیرە خوا لێی رازی بێ دەفەرموێ لەگەڵ پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم بوم پیاوێك هاتە لاى و هەواڵی پێدا كە ئافرەتێكی ئەنصاری خوازتوە. پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم پێی فەرمو: ئایا سەیری ئافرەتەكەت كردوە؟! پیاوەكەش گوتی: نەخێر!
پێغەمبەریش فەرموی: بڕۆ تەماشای بكە! چونكە شتێك لە چاوی ئافرەتە ئەنصاریەكان هەیە، بە واتای چاویان بچوكە)).(رواه مسلم والنسائي والطبراني (حديث صحيح).)
بۆ پاساودانى ئەم مەسەلەیە فەرمودەى (صحيح) هاتوە كە دەفەرموێ: ((أنظر اليها، فإنه أحرى أن يؤدم بينكما)) رواه ترمذي والنسائي وابن ماجة (حديث صحيح)
واتە: تەماشای ئافرەتەكە بكە چونكە بەهۆی ئەم بینینەوە خۆشەویستى و بەزەیی لەنێوانتاندا زیاتر بەردەوام دەبێ.
هەروەها دەفەرموێ: ((إذا خطب أحدكم المرأة، فإن استطاع أن ينظر الى ما يدعوه الى نكاحها فليفعل)) رواه أبوداود والطحاوي وأحمد في المسند وابن ماجه(حديث صحيح).
واتە: گەر داخوازی ئافرەتێكتان كردو توانیتان ئەو شوێنانە تەماشا بكەن كە بۆ مارەیی دەگونجێ تەماشا بكرێ با تەماشای بكات.
هەر لە هەمان بابەتەوە دەفەرموێ: ((إذا خطب أحدكم امرأة فلا جناح عليه أن ينظر إليها إذا كان، إنما ينظر اليها لخطبته، وإن كانت لا تعلم)). رواه الطحاوي وأحمد في المسند(حديث صحيح).
واتە: گەر یەكێك لە ئێوە ئافرەتێكی داخوازی كرد گوناهی ناگا گەر تەماشای ئەو ئافرەتە بكات، چونكە تەماشا كردنەكەی بۆ داخوازى یەو با كچەكەش پێی نەزانێ و ئاگای لێی نەبێ.
یەكێك لەو كەسانەی كاری بەم فەرمودەیە كرد (محمد كوڕی مەسلەمەی ئەنصاری) بو. سەهلی كوڕی ئەبی حەپمه دەڵێ: محمدی كوڕی مەسلەمەم بینی زۆر بە وردی تەماشای بوپهینەی كچی زوحاكی دەكرد، منیش پێم گوت: ئەوە تۆ شتی ئاوا دەكەی، تۆ لە هاوەڵانی پێغەمبەری خوای؟ محمد كوڕی مەسلەمەش گوتی: گوێم لە پێغەمبەری خوا بو دەیفەرمو: ((إذا ألقي في قلب امرئ خطبة امرأة فلا بأس أن ينظر إليها)) رواه إبن ماجه والطحاوي وأحمد في المسند وغيرهم(حديث صحيح).
واتە: گەر ئافرەتێك كەوتە دڵی پیاوێك بۆ داخوازی كردنی، چی تیا نى یە گەر تەماشای بكات.
لەنێو شەرع ناساندا ڕاو بۆچونی جیاواز هەیە لەبارەی تەماشا كردنی داخوازی كراو. هەندێك مەزهەب دەڵێن دەبێ تەنها دەم و چاو و هەردو دەست تەماشا بكرێ. ئەم پابەند(تقیید)ەش هیچ بەڵگەیەكى نیە و لەكارخستنى تێگەیشتنى هاوەڵانە بۆى.
لێرەدا پرسیارێك بە مێشك دا دێ؛ گەر خواى یاسادانەرى كاربەجێ رێگەى دابێ بە پیاو كە بەر لە گرێ دانى بەند(عقد)ى هاوسەرگرتن تەماشاى ئافرەت بكات، ئایا وەلى ئافرەتەكە مافى ئەوەى هەیە ئافرەتەكە بەبێ حیجابى شەرعى پیشانى پیاوەكە بدات؟! بە دیدى من -خواش زاناترە- ئەمە دروستە، مادام خواى یاسادانەر ڕێگەى داوە بە خوازبێنىكەر تەماشاى ئافرەتى خوازبێنىكراو بكات ئەوەى كە دەتوانێ تەماشاى بكات، با ئافرەتەكەش نەزانێ.
ئیمام ابن القیم لە كتێبی (تهذيب السنن)دا (3/25-26) گوتویەتى:
داود گوتویەتى: دەتوانرێ تەماشای هەمو لەشی ئافرەتەكە بكرێ! ئیمام ئەحمەدیش سێ ریوایەتی هەیە كە یەكێكیان دەڵێ: دروستە تەماشای دەم و چاوو هەردو دەستی ئافرەتەكە بكرێ، ریوایەتەكەی تر دەڵێ: ئەو ئەندامانەی كە بەزۆری بەدیارەوەیە وەك گەردن و هەردو قاچ دروستە تەماشا بكرێ. سێیەمیش دەڵێ: دروستە تەماشاى هەمو لەشى ئافرەتەكە بكرێ.
ئەوەی شایانی وتنە لەبارەی بینینی داخوازى كەرو داخوازى كراو (الخاطب والمخطوبة)، سەرنج بۆ ئەوە ڕادەكێشین نەریتێكی پیس و خراپ هەیە كە لەناو زۆربەی خێزانە بەناو مسوڵمانەكان بڵاوبۆتەوە، ئەویش تێكەڵ بونی كوڕو كچە پێش مارەبڕینیان، كە لە دەرەوەداو لە شوێنی چۆڵ بە یەكتری دەگەن بە بیانوی ئەوەی كە لەژێر ئەزمون دان تا لە یەكتری بگەن. ئەوەش داب و نەریتی شارستانیەتی چەواشەو فێڵبازە كە بونەتە كۆیلەو بەندەی ئەم شارستانەیەتە كە دین و ڕەوشتیان لەلا نەهێشتین.
بەڵێ، ئیسلام ڕێگەی داوە بە داخوازى كاری كچ تەماشاى دەست و ڕوخسارى بكات گەر بەڕاستی نیازی هێنانی هەبێ و ئافرەتى دڵسۆز بنێرێ تا لە ڕەوشت و رەفتارى كچەكە ئاشنا بن و بۆى هەیە زۆر لێى بكۆڵێتەوە و نوگفهى خۆى هەڵبژێرێ، بەڵام كار بگاتە ئەوەی كە حەرامی تێدا بەكار بهێنرێ؛ ئەوە ڕیسوایی وشەرمەزاریى یە. خەڵكیش سەرفراز نابێ تا نەگەڕێنەوە سەر ڕێبازو یاسای دینەكەیان كوڕ و كچیان لە كارى حەرامى دور نەخەنەوە.
ئەبو هورەیرە خوا لێی رازی بێ دەفەرموێ لەگەڵ پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم بوم پیاوێك هاتە لاى و هەواڵی پێدا كە ئافرەتێكی ئەنصاری خوازتوە. پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم پێی فەرمو: ئایا سەیری ئافرەتەكەت كردوە؟! پیاوەكەش گوتی: نەخێر!
پێغەمبەریش فەرموی: بڕۆ تەماشای بكە! چونكە شتێك لە چاوی ئافرەتە ئەنصاریەكان هەیە، بە واتای چاویان بچوكە)).(رواه مسلم والنسائي والطبراني (حديث صحيح).)
بۆ پاساودانى ئەم مەسەلەیە فەرمودەى (صحيح) هاتوە كە دەفەرموێ: ((أنظر اليها، فإنه أحرى أن يؤدم بينكما)) رواه ترمذي والنسائي وابن ماجة (حديث صحيح)
واتە: تەماشای ئافرەتەكە بكە چونكە بەهۆی ئەم بینینەوە خۆشەویستى و بەزەیی لەنێوانتاندا زیاتر بەردەوام دەبێ.
هەروەها دەفەرموێ: ((إذا خطب أحدكم المرأة، فإن استطاع أن ينظر الى ما يدعوه الى نكاحها فليفعل)) رواه أبوداود والطحاوي وأحمد في المسند وابن ماجه(حديث صحيح).
واتە: گەر داخوازی ئافرەتێكتان كردو توانیتان ئەو شوێنانە تەماشا بكەن كە بۆ مارەیی دەگونجێ تەماشا بكرێ با تەماشای بكات.
هەر لە هەمان بابەتەوە دەفەرموێ: ((إذا خطب أحدكم امرأة فلا جناح عليه أن ينظر إليها إذا كان، إنما ينظر اليها لخطبته، وإن كانت لا تعلم)). رواه الطحاوي وأحمد في المسند(حديث صحيح).
واتە: گەر یەكێك لە ئێوە ئافرەتێكی داخوازی كرد گوناهی ناگا گەر تەماشای ئەو ئافرەتە بكات، چونكە تەماشا كردنەكەی بۆ داخوازى یەو با كچەكەش پێی نەزانێ و ئاگای لێی نەبێ.
یەكێك لەو كەسانەی كاری بەم فەرمودەیە كرد (محمد كوڕی مەسلەمەی ئەنصاری) بو. سەهلی كوڕی ئەبی حەپمه دەڵێ: محمدی كوڕی مەسلەمەم بینی زۆر بە وردی تەماشای بوپهینەی كچی زوحاكی دەكرد، منیش پێم گوت: ئەوە تۆ شتی ئاوا دەكەی، تۆ لە هاوەڵانی پێغەمبەری خوای؟ محمد كوڕی مەسلەمەش گوتی: گوێم لە پێغەمبەری خوا بو دەیفەرمو: ((إذا ألقي في قلب امرئ خطبة امرأة فلا بأس أن ينظر إليها)) رواه إبن ماجه والطحاوي وأحمد في المسند وغيرهم(حديث صحيح).
واتە: گەر ئافرەتێك كەوتە دڵی پیاوێك بۆ داخوازی كردنی، چی تیا نى یە گەر تەماشای بكات.
لەنێو شەرع ناساندا ڕاو بۆچونی جیاواز هەیە لەبارەی تەماشا كردنی داخوازی كراو. هەندێك مەزهەب دەڵێن دەبێ تەنها دەم و چاو و هەردو دەست تەماشا بكرێ. ئەم پابەند(تقیید)ەش هیچ بەڵگەیەكى نیە و لەكارخستنى تێگەیشتنى هاوەڵانە بۆى.
لێرەدا پرسیارێك بە مێشك دا دێ؛ گەر خواى یاسادانەرى كاربەجێ رێگەى دابێ بە پیاو كە بەر لە گرێ دانى بەند(عقد)ى هاوسەرگرتن تەماشاى ئافرەت بكات، ئایا وەلى ئافرەتەكە مافى ئەوەى هەیە ئافرەتەكە بەبێ حیجابى شەرعى پیشانى پیاوەكە بدات؟! بە دیدى من -خواش زاناترە- ئەمە دروستە، مادام خواى یاسادانەر ڕێگەى داوە بە خوازبێنىكەر تەماشاى ئافرەتى خوازبێنىكراو بكات ئەوەى كە دەتوانێ تەماشاى بكات، با ئافرەتەكەش نەزانێ.
ئیمام ابن القیم لە كتێبی (تهذيب السنن)دا (3/25-26) گوتویەتى:
داود گوتویەتى: دەتوانرێ تەماشای هەمو لەشی ئافرەتەكە بكرێ! ئیمام ئەحمەدیش سێ ریوایەتی هەیە كە یەكێكیان دەڵێ: دروستە تەماشای دەم و چاوو هەردو دەستی ئافرەتەكە بكرێ، ریوایەتەكەی تر دەڵێ: ئەو ئەندامانەی كە بەزۆری بەدیارەوەیە وەك گەردن و هەردو قاچ دروستە تەماشا بكرێ. سێیەمیش دەڵێ: دروستە تەماشاى هەمو لەشى ئافرەتەكە بكرێ.
ئەوەی شایانی وتنە لەبارەی بینینی داخوازى كەرو داخوازى كراو (الخاطب والمخطوبة)، سەرنج بۆ ئەوە ڕادەكێشین نەریتێكی پیس و خراپ هەیە كە لەناو زۆربەی خێزانە بەناو مسوڵمانەكان بڵاوبۆتەوە، ئەویش تێكەڵ بونی كوڕو كچە پێش مارەبڕینیان، كە لە دەرەوەداو لە شوێنی چۆڵ بە یەكتری دەگەن بە بیانوی ئەوەی كە لەژێر ئەزمون دان تا لە یەكتری بگەن. ئەوەش داب و نەریتی شارستانیەتی چەواشەو فێڵبازە كە بونەتە كۆیلەو بەندەی ئەم شارستانەیەتە كە دین و ڕەوشتیان لەلا نەهێشتین.
بەڵێ، ئیسلام ڕێگەی داوە بە داخوازى كاری كچ تەماشاى دەست و ڕوخسارى بكات گەر بەڕاستی نیازی هێنانی هەبێ و ئافرەتى دڵسۆز بنێرێ تا لە ڕەوشت و رەفتارى كچەكە ئاشنا بن و بۆى هەیە زۆر لێى بكۆڵێتەوە و نوگفهى خۆى هەڵبژێرێ، بەڵام كار بگاتە ئەوەی كە حەرامی تێدا بەكار بهێنرێ؛ ئەوە ڕیسوایی وشەرمەزاریى یە. خەڵكیش سەرفراز نابێ تا نەگەڕێنەوە سەر ڕێبازو یاسای دینەكەیان كوڕ و كچیان لە كارى حەرامى دور نەخەنەوە.
